News Update Zorg week 16

23 april 2021

AKD heeft op verzoek van de vaste Kamercommissie voor VWS de juridische aspecten van een eventuele (verplichte) overstap van vrijgevestigde medisch specialisten naar loondienst onderzocht. De resultaten zijn opgenomen in een rapport van 8 april 2021 ("Rapport").

Dit is de zoveelste stap in de langlopende en zeer beladen politieke en maatschappelijke discussie over het verplicht dienstverband voor alle medisch specialisten. Minister Van Ark (Medische Zorg en Sport) is door de Kamercommissie gevraagd namens het kabinet te reageren.

Inmiddels onderschrijven vrijwel alle politieke partijen wel een vorm van verplicht dienstverband (zie voor meer details onze eerdere News Update over de partijprogramma's) variërend van de verplichting voor nieuwe specialisten (VVD, CDA) tot het van toepassing verklaren van de Wet normering topinkomens (100% ministersalaris) op alle specialisten (GroenLinks, SP, PvdA, Christen Unie, SGP).

Zowel Skipr als het fd concluderen op grond van het Rapport dat de juridische grondslag 'eenvoudig' te realiseren is en de gevreesde overheidscompensatie van goodwill ter hoogte van € 2 miljard niet juridisch afdwingbaar. Skipr wijst dan ook nog op de 'vele financiële voordelen'. Die commentaren doen de nuances van het Rapport tekort.

Wettelijke grondslag aanwezig, maar niet eenvoudig
In het Rapport wordt inderdaad aangegeven dat met de per 1 januari 2022 in te voeren Wet toetreding zorgaanbieders ("Wtza") een logische juridische grondslag voorhanden is. En ja, AKD stelt vast dat zij geen aanleiding zien voor een een-op-een compensatie van de goodwill. Maar AKD merkt ook op dat voor de juridische houdbaarheid in ieder geval een vorm van tegemoetkoming ten aanzien van het inkomstenverlies nodig kan zijn om het dienstverband wettelijk verplicht te kunnen stellen. Dat is volgens AKD dan misschien niet de volle € 2 miljard, maar een financiële compensatie wordt niet op voorhand uitgesloten.

Doelstellingen verplicht dienstverband
Daarnaast plaatst het Rapport een aantal kritische kanttekeningen bij het bereiken van de beoogde (politieke) doelstellingen, die kort gezegd neerkomen op (i) het verbeteren van de bestuurbaarheid van ziekenhuizen door het wegnemen van een eigen financieel belang van de 'vrijgevestigden' en bewerkstelligen van gelijkgerichtheid; en (ii) het bewerkstelligen van een forse jaarlijkse bezuiniging die zou kunnen oplopen tot enkele honderden miljoenen per jaar. Wij onderschrijven de doelstellingen van harte, maar vragen ons af of het verplicht dienstverband daarvoor het juiste instrument is.

MSBs en bestuurbaarheid ziekenhuizen
Het Rapport maakt duidelijk dat de aanwezigheid van de medisch specialistische bedrijven ("MSBs") zeker invloed heeft op de bestuurbaarheid van ziekenhuizen. Er worden vijf knelpunten benoemd: (i) het eigen financieel belang van MSBs; (ii) de onwenselijkheid van een aparte bedrijfskolom uit oogpunt van governance; (iii) het ontbreken van sturingsmogelijkheden op aanbod; (iv) wisselende bestuurlijke kwaliteiten binnen MSBs; en (v) het in stand houden van culturele verschillen. Welke knelpunten worden ondervonden in geval van loondienst blijft onbesproken.

Tegelijkertijd benoemt het Rapport ook een aantal contraire bevindingen. MSBs hebben juist door de goodwill commitment richting het ziekenhuis en zijn daardoor betrokken en breed inzetbaar, vooral in uren. Daarnaast kiezen nieuwe zorginstellingen, zoals zelfstandige behandelcentra, niet automatisch voor loondienst en hebben ook ziekenhuizen met specialisten in loondienst te maken met besturingsproblemen. Tot slot bevat het Rapport een positief voorbeeld van een succesvolle samenwerking tussen ziekenhuizen en het MSB, waarbij ten aanzien van een aantal knelpunten specifieke contractuele afspraken zijn gemaakt om die op te lossen.

Financiële voordelen
Nog genuanceerder is het Rapport ten aanzien van de financiële voordelen van het verplicht dienstverband. De verwachte kostenbesparing wordt vaak gekoppeld aan het verlagen van de productieprikkel. De aanwezigheid daarvan is twijfelachtig door de extern (namelijk door zorgverzekeraars) opgelegde omzetplafonds. Daarbij kan het zijn dat de teruggebrachte productie niet allemaal onnodige zorg is, zodat nieuwe specialisten moeten worden aangetrokken om die zorg alsnog te leveren. Bovendien zijn ook extra kosten gemoeid voor het ziekenhuis voor het betalen van werkgeverspremies en de opvang van ziekte en zwangerschapsverlof van de extra specialisten in loondienst. Met het oog op de eerdere genoemde 'vorm van compensatie' voor de goodwill is het maar de vraag – zo stelt AKD – of en in welke mate de beoogde bezuinigingen worden behaald.

Toepasselijkheid WNT
Dat zou aanzienlijk anders zijn als medisch specialisten onder de WNT worden gebracht. Dat raakt echter zowel de vrijgevestigde specialisten en de specialisten in loondienst en staat dus los van de discussie over verplicht dienstverband. De WNT is immers bovendien ook al van toepassing op topfunctionarissen die niet in loondienst zijn. Of dit een haalbare optie is, vergt een eigen juridische beoordeling van de inbreuk op het eigendomsrecht in relatie tot de te bereiken doelen en zal ook zelf weer voldoende aanleiding tot discussie geven. Een initiatief om de WNT uit te breiden naar alle werknemers van WNT-instellingen (de zogenaamde WNT-3) is om voornoemde redenen eerder al gesneuveld.

Conclusie
In het Rapport heeft AKD de vragen van de Kamercommissie over de juridische aspecten beantwoord. Daaruit volgt dat het mogelijk is om het dienstverband te verplichten, bij voorkeur middels de Wtza. Het Rapport is echter genuanceerd ten aanzien van het bereiken van de beoogde doelstellingen.

Gelet op de grote weerstand en ter voorkoming van eindeloze en kostbare juridische procedures, loont het om voor enige wetgeving wordt voorbereid, eerst te onderzoeken welke andere instrumenten kunnen worden ingezet om de bestuurbaarheid in ziekenhuizen te verbeteren, ook daar waar de specialisten in loondienst zijn. Dat kan al door het maken van goede, onderlinge afspraken. Daarbij zijn wat ons betreft de ziekenhuizen en de specialisten als eerste aan zet. De huidige regelgeving biedt voor dergelijke afspraken voldoende ruimte. En het belang voor de ziekenhuizen en specialisten lijkt ons – gelet op deze discussie – gegeven.

Lees hier de volledige News Update Zorg van week 16.

MONITORING WETSVOORSTELLEN ZORG

Op onze website vindt u een overzicht van de aanhangige en recent in werking getreden wetsvoorstellen in de zorg. Per wetsvoorstel kunt u de volledige naam, actuele status en bijbehorende documenten raadplegen. Zo heeft u een volledig en actueel overzicht van de ontwikkelingen op het gebied van wetgeving in de zorg.

Klik hier voor de monitoring wetsvoorstellen Zorg.

Zie ook het jaaroverzicht, waarin alle wetswijzigingen in de zorg van 2020 beschreven zijn.